Postępowanie upadłościowe jest szczególnym rodzajem postępowania cywilnego, które ma na celu uporządkowanie sytuacji finansowej dłużnika, który nie jest w stanie sprostać swoim zobowiązaniom. W polskim systemie prawnym reguluje je przede wszystkim ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe, która wprowadza szczegółowe zasady ogłaszania upadłości, jej przebiegu, a także procedury związanej z likwidacją majątku upadłego. Centralnym elementem tego postępowania jest pojęcie „masy upadłości”. Termin ten odnosi się do ogółu składników majątkowych dłużnika, które mogą zostać wykorzystane do zaspokojenia wierzycieli. Zrozumienie tego pojęcia jest niezbędne zarówno dla wierzycieli, jak i dłużników, a także dla wszystkich osób zaangażowanych w proces upadłościowy. W artykule omówimy definicję masy upadłości, jej skład, funkcje oraz znaczenie w kontekście postępowania upadłościowego.
Spis treści
Definicja masy upadłości
Masa upadłości to wszelkie składniki majątkowe dłużnika, które wchodzą w skład jego majątku na moment ogłoszenia upadłości oraz majątek nabyty przez dłużnika w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w przepisach. Po ogłoszeniu upadłości, upadły traci prawo zarządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości oraz legitymację procesową do występowania w sprawach dotyczących masy upadłościowej. Oznacza to, że nie może on samodzielnie dochodzić swoich praw w sądzie ani być pozwany w sprawach związanych z jego majątkiem. W miejsce upadłego legitymację procesową w tych sprawach przejmuje syndyk, który działa w imieniu masy upadłości. Sama masa upadłości, mimo że obejmuje majątek upadłego, nie posiada osobowości prawnej ani zdolności prawnej – nie może pozywać ani być pozywaną.
Przez „masę upadłości” rozumie się majątek, który podlega procedurze podziału w celu zaspokojenia wierzycieli upadłego. Masa upadłości składa się z rzeczy, praw i roszczeń, które stanowią majątek dłużnika w momencie ogłoszenia upadłości, z wyjątkiem składników majątkowych wyłączonych przez prawo. Masa upadłości to inaczej zbiór aktywów, które wchodzą w skład majątku upadłego i które są przeznaczone do zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
Masa upadłości jest istotna, ponieważ stanowi źródło, z którego wierzyciele mogą zaspokoić swoje roszczenia. Jest to więc instrument zapewniający realizację zasady sprawiedliwego podziału między wierzycielami, przy jednoczesnym zachowaniu reguł i porządku przewidzianych przez prawo.
Składniki masy upadłości
W skład masy upadłości wchodzą różnorodne składniki majątkowe, w tym:
- Нерухомість – wszelkie nieruchomości należące do dłużnika, w tym grunty, budynki, lokale użytkowe, mieszkalne, działki budowlane, a także inne prawa związane z nieruchomościami, takie jak użytkowanie wieczyste.
- Rzeczy ruchome – mienie ruchome, takie jak samochody, maszyny, urządzenia, meble, biżuteria, dzieła sztuki, sprzęt komputerowy czy inne dobra.
- Права власності – w tym prawa do wynagrodzenia za pracę, prawa autorskie, prawa do własności intelektualnej, udziały i akcje w innych podmiotach gospodarczych, należności z tytułu umów.
- Środki pieniężne – w tym gotówka oraz środki na rachunkach bankowych.
- Roszczenia – wszelkie roszczenia dłużnika wobec osób trzecich, np. z tytułu umów, pożyczek, odszkodowań, czy też należności za niewykonane lub nienależycie wykonane świadczenia.
- Inne składniki majątku – mogą to być np. prawa do dzierżawy, umowy powiernicze, licencje, kontrakty, które można sprzedać lub przenieść w ramach postępowania upadłościowego.
Z punktu widzenia prawa upadłościowego, masa upadłości nie obejmuje jednak wszystkiego, co posiada upadły. Pewne składniki majątku są wyłączone z masy upadłości, np. rzeczy, które służą do zaspokojenia potrzeb życiowych dłużnika i jego rodziny (np. niezbędne przedmioty codziennego użytku), a także składniki majątku, które zostały obciążone prawami osób trzecich w sposób wyłączający ich przejęcie przez syndyka.
Data powstania masy upadłości i zarząd nad nią
Masa upadłości powstaje w momencie ogłoszenia upadłości przez sąd. Z dniem ogłoszenia upadłości rozpoczyna się postępowanie likwidacyjne, w ramach którego wszystkie składniki masy upadłości przechodzą pod kontrolę syndyka – osoby powołanej przez sąd do zarządzania majątkiem upadłego. W pierwszej kolejności syndyk sporządza wykaz składników majątkowych, które weszły do masy upadłości. To zadanie polega na zidentyfikowaniu, jakie dobra, prawa i wierzytelności przysługują upadłemu. Syndyk odpowiada za:
- zabezpieczenie i przejęcie mienia wchodzącego w skład masy upadłości;
- zbadanie sytuacji prawnej poszczególnych składników masy, w tym dokonania czynności związanych z zabezpieczeniem wierzytelności i sprawdzeniem, czy nie istnieją okoliczności mogące podważyć prawa do poszczególnych aktywów (np. przeniesienie własności przed ogłoszeniem upadłości w celu pokrzywdzenia wierzycieli);
- przeprowadzenie sprzedaży składników masy upadłości, w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli;
- organizację i przeprowadzenie podziału zebranych środków pomiędzy wierzycieli zgodnie z ich rangą i przepisami prawa;
- prawidłowy przebieg całego postępowania upadłościowego, w tym za składanie odpowiednich raportów do sądu oraz informowanie wierzycieli o stanie postępowania.
Syndyk ma również obowiązek dbać o interesy wierzycieli, tak by ich roszczenia mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu. Ważnym aspektem jego pracy jest także odzyskanie ewentualnych roszczeń od osób trzecich, które mogą być częścią masy upadłości.
Rola masy upadłości w zaspokajaniu wierzycieli
Masa upadłości pełni kluczową rolę w zapewnieniu sprawiedliwego zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Dzięki niej możliwe jest zrealizowanie zasadniczego celu postępowania upadłościowego, jakim jest odzyskanie jak największej wartości z majątku upadłego i podział tej wartości pomiędzy wierzycieli. Dobre zarządzanie masą upadłości pozwala na zwiększenie efektywności procesu upadłościowego, zminimalizowanie ryzyka strat oraz zapewnienie, że żadna z stron postępowania nie zostanie pokrzywdzona.
Ponadto, masa upadłości pełni również funkcję ochronną, zarówno dla samego dłużnika, jak i jego wierzycieli. Dla dłużnika oznacza to zabezpieczenie przed dalszymi roszczeniami i egzekucjami, a dla wierzycieli – pewność, że proces podziału majątku odbywa się zgodnie z prawem.
Zasadniczo, w postępowaniu upadłościowym wyróżnia się kilka grup wierzycieli:
- Wierzyciele zabezpieczeni – mają prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia, np. poprzez realizację uprawnień z tytułu hipoteki, zastawu.
- Wierzyciele uprzywilejowani – mają prawo do zaspokojenia swoich roszczeń w pierwszej kolejności (np. pracownicy, którzy mają zaległe wynagrodzenia, osoby uprawnione do otrzymania alimentów za czas przed ogłoszeniem upadłości).
- Wierzyciele zwykli – ich roszczenia zaspokajane są w dalszej kolejności, po zaspokojeniu wierzycieli uprzywilejowanych. Wśród nich znajdują się m.in. dostawcy, banki, osoby fizyczne.
- Wierzyciele, których wierzytelności nie podlegają umorzeniu – ich roszczenia nie ulegają umorzeniu w postępowaniu upadłościowym mimo np. wykonania planu spłaty wierzycieli (np. osoby, którym przysługuje od upadłego odszkodowanie za wyrządzenia szkody). Osoby te mimo umorzenia pozostałych zobowiązań dłużnika w procedurze upadłościowej, mogą nadal domagać się spłaty pozostałej niezaspokojonej części swoich należności.
Zaspokojenie wierzycieli w tzw. upadłości gospodarczej odbywa się na podstawie tzw. planu podziału. Rozróżniamy zasadniczo dwa typy planów podziału, mianowicie plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy obciążonej (odrębne plany podziału), jak i plan podziału funduszów masy upadłości. W przypadku postępowań upadłościowych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli konsumentów – zaspokojenie wierzycieli różni się nieco w zależności od trybu w jakim takie postępowanie jest prowadzone. W przypadku postępowań prowadzonych w trybie komisarycznym sytuacja przedstawia się analogicznie jak w przypadku postępowań gospodarczych, natomiast w przypadku postępowań uproszczonych – mamy do czynienia z planem spłaty wierzycieli, który niejako łączy w sobie kilka funkcji – m.in. listy wierzytelności, odrębnych planów podziału i planu podziału funduszów masy upadłości.
Підсумок
Masa upadłości w postępowaniu upadłościowym jest kluczowym elementem, który pozwala na realizację celu postępowania, jakim jest zaspokojenie wierzycieli upadłego w sposób możliwie sprawiedliwy i proporcjonalny do ich roszczeń. To właśnie na masie upadłości opiera się cała struktura postępowania upadłościowego, obejmująca zarówno zarząd majątkiem, jak i podział środków pomiędzy wierzycieli. Dla dłużnika oznacza to konieczność pogodzenia się z utrata majątku, a dla wierzycieli jest to jedyna szansa na odzyskanie przynajmniej części swoich roszczeń. Niniejszy artykuł stanowił wprowadzenia do dalszych opracowań związanych z masą upadłości i jej likwidacją. W kolejnych artykułach zaprezentuję Państwu m.in. sposoby likwidacji składników masy upadłości, skutki nabycia mienia wchodzącego w skład masy upadłości, wyłączenia z masy upadłości.
Ukrainian 
Polish 
English