Nabycie powiernicze (z ang. trust) to mechanizm, który mimo wielu swoich zalet jest, stosunkowo rzadko, stosowany w Polsce. Jest to o tyle interesujące, że jest on powszechny wykorzystywany m.in. w prawie anglosaskim. Różnego rodzaju konstrukcje powiernicze znajdują szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach obrotu gospodarczego.
Spis treści:
Na czym polega instytucja powiernictwa
Trust to umowa powiernictwa, w której Powierzający (ang. Settlor) wybiera i powołuje Powiernika (z ang. Trustee), na podstawie umowy zobowiązany do zarządzania majątkiem lub jego częścią Powierzającego oraz przekazywania mu korzyści z niego uzyskiwanych.
W polskim prawie trust nie został szczegółowo uregulowany przez ustawodawcę, brak jest szczegółowych przepisów dotyczących powiernictwa. Brak regulacji może być przeszkodą w upowszechnieniu się tego typu regulacji. Choć powiernictwo może być skutecznie stosowane w wielu dziedzinach prawa. Obecnie trust, czyli powiernictwo jest najczęściej stosowane w prawie handlowym do udziałów w spółkach, głównie do udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, choć coraz częściej jest wykorzystywany do nabycia akcji w spółce akcyjnej czy też do ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych.
Umowa powiernicza udziałów w spółce kapitałowej
W niniejszym artykule skupić się jednak należy na tym przypadku, gdzie jego stosowanie jest najpowszechniejsze tj. do przypadku powierniczego powierzenia udziałów w spółce z o.o.
Nabycie powiernicze powinno przyjąć formę powierzenia udziałów na podstawie celowej umowy zwanej umową powierniczą. Umowa taka w sposób kompleksowy i precyzyjny powinna regulować relacje między właścicielem udziałów w spółce a powiernikiem, który zostaje powołany do tymczasowego zarządzania tymi udziałami. Essentiala negotii tejże umowy powinno stanowić oddanie udziałów w ręce powiernika, który będzie nimi zarządzać w imieniu właściciela. Umowa ta może mieć charakter odpłatny bądź też nie przewidywać wynagrodzenia dla Powiernika.
Analizując charakter prawny takiej umowy wskazać należy, że będzie to umowa nienazwana, jednak wykazująca duże podobieństwo do umowy zlecenia. Zatem dla jej analizy i interpretacji pomocniczo stosować należałoby przepisu kodeksu cywilnego dotyczące umowy zlecenia tj. art. 734 i nast. Kodeksu Cywilnego.
Najczęstsze cele zawarcia umowy powierniczej
Powierzenie udziałów w spółce powiernikowi może mieć różne cele, np.
- zabezpieczenie interesów właściciela w przypadku sporów pomiędzy nim a innymi wspólnikami spółki;
- umożliwienie właścicielowi udziałów koncentracji na innych sprawach, a jednocześnie zachowanie kontroli nad swoimi udziałami;
- chęć anonimizacji (cichy wspólnik) tj., gdy określona osoba (z różnych przyczyn), nie chce formalnie figurować jako wspólnik w określonej spółki (nie chce widnieć np. w Krajowym Rejestrze Sądowym lub innym rejestrze publicznym) albo gdy nie chce być znana jako nabywca praw udziałowych.
Co istotne umowa ta może zostać ujawniona samej spółce i pozostałym wspólnikom lub też pozostawać dla nich tajna. Przy czym w przypadku niejawności umowy wobec spółki i jej pozostałych wspólników koniecznym będzie analiza zapisów umowy spółki pod kątem dopuszczalności powierzenia udziałów i ewentualnych, dodatkowych wymogów takiego powierzenia.
Istotne elementy umowy powierniczej
Jak wskazano wyżej najważniejszym elementem umowy powierniczej jest kompleksowe uregulowanie praw i obowiązków Powiernika i Powierzającego. Najważniejsze elementy umowy powierzenia udziałów w spółce to:
- przedmiot umowy –szczegółowe wskazanie zakresu powierzenia udziałów
- cel umowy – tj. jaki cel ma spełniać powierzenie udziałów w spółce Powiernikowi,
- czas trwania umowy – czyli na jak długo zostaje powierzona w ręce powiernika kontrola nad udziałami,
- zasady wynagrodzenia powiernika – czyli jakie warunki finansowe zostaną ustalone dla powiernika,
- uprawienia i obowiązki Powiernika oraz Powierzającego – szczególnie istotne jest zawarcie w niej dokładnych wytycznych i precyzyjnych zapisów dotyczących np. kwestii podejmowanych decyzji w imieniu właściciela udziałów czy też zbycia udziałów.
Zabezpieczenie interesów Powierzającego
Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa powiernicza de facto oddaje w ręce Powiernika udziały, możliwość decydowania o ich losie, a także możliwość czerpania korzyści z tychże udziałów dużą wagę należy przyłożyć do zabezpieczenia interesów Powierzającego. Nie można wykluczyć przecież nielojalności Powiernika lub działania na niekorzyść Powierzającego. Z tych względów umowa powiernicza udziałów powinna zostać zawarta na piśmie. Musi ona precyzyjnie i szczegółowo regulować wiele istotnych kwestii, nie można więc pozostawiać pola do interpretacji czy dowolności. Warto pamiętać, że powiernik powinien zostać zobowiązany do zachowania tajemnicy handlowej oraz do dbałości o interesy właściciela udziałów. Celem zabezpieczenia interesów Powierzającego należy również wprowadzić do umowy kary umowne. Ma to istotne znaczenie z praktycznego punktu widzenia, albowiem w niektórych przypadkach w sytuacji sporu pomiędzy Powiernikiem i Powierzającym i procesu sądowego znacząco utrudnione może być wykazanie szkody związanej z niesumiennym bądź sprzecznym z umową działaniem Powiernika. W tej sytuacji najskuteczniejszym zabezpieczeniem jest kara umowa, która jest swoistym „zryczałtowanym odszkodowaniem” i de facto zwalnia z obowiązku wykazania rzeczywistej szkody, co będzie miało kluczowe znaczenie w procesie.
Podsumowanie
Reasumując umowa powierniczego nabycia udziałów w spółce z o.o. może być niezwykle interesującym i korzystnym narzędziem dla wspólników spółek czy też inwestorów, którzy nie chcą ujawniać swojego zaangażowania kapitałowego w dane przedsięwzięcie. Przygotowanie umowy z uwagi na jej skomplikowany charakter należy z całą pewnością powierzyć doświadczonemu Radcy Prawnemu, który przygotuje umowę zabezpieczającą w możliwie największych stopniu interesy powierzającego i zapewni bezpieczeństwo transakcji powierzenia udziałów.
