Skutki zatajenia informacji mających istotny wpływ na toczące się postępowanie upadłościowe konsumenta – część 1

Osoby nadmiernie zadłużone doświadczają wykluczenia społecznego, a szczególnie jest to widoczne w sferze finansowej. Niejednokrotnie osoby te uciekają w szarą strefę, by ukryć się przed egzekucją komorniczą. Ogłoszenie upadłości może doprowadzić do umorzenia zobowiązań bez konieczności ich spłaty lub spłaty w niewielkim zakresie. Instytucja upadłości konsumenckiej ma w swoim założeniu pomagać osobom nadmiernie zadłużonym w tzw. świeżym starcie, czyli ma doprowadzić do powrotu tych osób do pełni uczestnictwa w społeczeństwie.

Co do zasady upadłość winna zostać wykorzystywana w wyjątkowych okolicznościach, a jej nadmierne upowszechnienie mogłoby mieć negatywne konsekwencje i prowadzić do zachwiania równowagi na rynku.  Niemniej jednak wizja umorzenia zobowiązań bez konieczności ich spłaty jawić się może wyjątkowo nęcąco i zachęcać do wielu nadużyć. Celem zapobieżenia nadużyciom i zuchwałemu zadłużaniu się ustawodawca wprowadził ograniczenia, które skutecznie mogą zniechęcić osoby szukające sposobu na łatwe pozbycie się długów. Tematyka w tym zakresie jest dość rozległa, stąd też rozważania w tym zakresie zostaną przedstawione w dwóch artykułach, do których przeczytania serdecznie zapraszam.

W 2020 r. wprowadzono istotne zmiany w Prawie upadłościowym, które w dużej mierze miały za zadanie odciążyć Sądy i scedować część ich pracy na ręce syndyków, ale przede wszystkim uprościć niewypłacalnym osobom prywatnym (fizycznym) oddłużenie i powrót do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. W tym też celu zostały zmienione przesłanki, na podstawie których ogłasza się upadłość osób fizycznych (prywatnych) nieprowadzących działalności gospodarczej. Od 2020 r. podstawę do ogłoszenia upadłości stanowi jedynie występowanie stanu niewypłacalności. Wcześniej konieczne było także zbadanie przez Sąd w jaki sposób doszło do niewypłacalności.

W przypadku, gdy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa wówczas Sądy oddalały wniosek o ogłoszenie upadłości. Ponadto istniało jeszcze kilka innych podstaw do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jak np. podanie przez dłużnika we wniosku danych niezgodnych z prawdą lub niezupełnych, chyba że niezgodność lub niezupełność ta nie była istotna lub przeprowadzenie postępowania było uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

W opisanym stanie prawnym mogło dojść również do umorzenia postępowania upadłościowego w przypadku, gdy okoliczności uzasadniające oddalenie wniosku ujawniły się już po ogłoszeniu upadłości. Z taką sytuacja spotkaliśmy się w jednym z prowadzonych przez nas postępowań.

Z praktyki Kancelarii PMR Restrukturyzacje

W ramach wniosku o ogłoszenie upadłości, upadła nie ujawniła, iż została prawomocnie skazana za przestępstwa z art. 269 par. 1 kk, art. 284 par. 1 kk i art. 294 par 1 kk, które stanowią przestępstwa umyślne przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu. W opisanym przypadku sprawczyni dokonała sfałszowania dokumentów dotyczących uzyskiwanego dochodu, a ponadto podszywając się pod inną osobę wyłudziła kredyt. Orzeczone kary nie uległy zatarciu. W wyniku orzeczonych kar grzywien i obowiązku naprawienia szkody upadła nie spłacała pozostałych wymagalnych wierzytelności działając tym na szkodę wierzycieli i pogłębiając stan swojej niewypłacalności. W opisywanej sprawie Sąd nie dopatrzył się możliwości zastosowania względów słusznościowych i humanitarnych,

 „gdyż dłużniczka działając przez kilka lat popełniała te same czyny karalne i miała pełną świadomość znaczenia swoich czynów. (…) Jej naganne zachowanie nie może zatem podlegać ochronie prawnej i jako takie nie powinno w ostateczności doprowadzić do umorzenia jej zobowiązań chociaż w minimalnym zakresie” (Postanowienie z dnia 02.02.2021 r. sygn. akt V GUp (…) /19).

W konsekwencji postępowanie upadłościowe zostało umorzone.

Aktualnie na etapie rozpoznawania wniosku o ogłoszenie upadłości Sąd nie analizuje już przyczyn powstania niewypłacalności, niemniej jednak przyczyny te wpływają na możliwość uzyskania oddłużenia. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami nie dojdzie do umorzenia zobowiązań, jeśli upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy. W szczególności mowa tutaj o trwonieniu części składowych majątku oraz celowym nieregulowaniu wymagalnych zobowiązań. Ponadto do odmowy umorzenia zobowiązań może dojść także, gdy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Tak samo jak w poprzednim stanie prawnym mogą zostać tu wzięte jednak pod uwagę względy słuszności lub względy humanitarne.

Nasuwa się jednak pytanie skąd o takich okolicznościach ma sąd powziąć wiedzę?

Otóż Syndyk ma obowiązek zbadania czy dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są zgodnie z prawdą, a przypadku występowania niezgodności ma obowiązek powiadomić o tym sędziego-komisarza. A to z kolei może doprowadzić do umorzenia postępowania upadłościowego. Jeśli bowiem zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne, Sąd może wydać postanowienie o umorzeniu postępowania, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnym. Zatem również w obowiązującym stanie prawnym ustawodawca pozostawił furtkę dla nierzetelnych dłużników, w postaci wspomnianych względów słuszności i względów humanitarnych. Warto jednak zwrócić uwagę, iż nie będą one mogły mieć zastosowania w każdej sytuacji, a wszystko będzie zależało od indywidualnych realiów danej sprawy.

Ponadto podstawą do umorzenia postępowania upadłościowego jest też szeroko rozumiany brak współpracy upadłego z syndykiem i sędzią-komisarzem, przez który można rozumieć:

• brak wskazania lub brak wydania syndykowi całego majątku,
• brak wydania niezbędnych dokumentów,
• niewykonywanie ciążących na upadłym obowiązków.

Oczywistym jest, iż znaczenie ma tu skala takich zaniechań i stopień ich istotności. Zupełnie inaczej będzie odbierana odmowa wydania syndykowi np. nieruchomości, a inaczej zostanie potraktowane np. brak wydania syndykowi aktualnej decyzji o wysokości podatku od nieruchomości (jeśli o taką poprosi upadłego).  Także w tych przypadkach ustawodawca pozostawił furtkę w postaci zasadności przeprowadzenie postępowania podyktowanej względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Na każdym etapie całej procedury upadłościowej istnieje szerokie pole do manipulowania faktami, dezinformowania, przemilczania, zatajania pewnych informacji, składników majątkowych, motywów działania itp., które służyć mogą ukrywaniu majątku, czy też mają prowadzić do uzyskania bardziej korzystnych warunków umorzenia zobowiązań. Każde z takich działań może spotkać się z negatywnymi konsekwencjami w przypadku jego wykrycia. Warto zdawać sobie sprawę z tego, iż syndyk dysponuje szerokim wachlarzem instrumentów do tego, by weryfikować informacje podawane przez upadłych. Nierzadko spotykane są także sytuacje, w których to osoby postronne czy np. wierzyciele lub osoby pokrzywdzone przez upadłych sygnalizują pewne kwestie syndykowi lub sądowi. Nie zapominajmy o tym, że informacje o ogłaszanych upadłościach są upublicznianie, stąd też każdy zainteresowany może sprawdzić kto ma ogłoszoną upadłość, jaki Sąd prowadzi postępowanie, a także kto został wyznaczony syndykiem w danym postępowaniu. W tym także syndyk ma możliwość zweryfikowania czy np. wobec jakiegoś upadłego było już prowadzone postępowanie upadłościowe. Zatem biorąc pod uwagę wyżej poczynione uwagi, należy wysnuć wniosek, iż osoba, wobec której toczy się postępowanie upadłościowe, już na etapie składania wniosku o ogłoszenie upadłości naraża się na wysokie ryzyko podając nieprawdę lub tuszując występowanie niektórych istotnych faktów. Wszelkie kwestie dotyczące majątku i zobowiązań są istotne z punktu widzenia prowadzonego postępowania upadłościowego i nie powinny stanowić uzasadnienia dla zatajania informacji.

Częstym błędem jest niewskazanie we wniosku o otwarcie postępowania orzeczonych kar grzywny, czy też środków odszkodowawczych lub zobowiązań alimentacyjnych. Wnioskodawcy wskazują często na zasadność takiego działania, argumentując, iż nie ulegają one umorzeniu w postępowaniu upadłościowym. Nie jest to trafna interpretacja, gdyż również wierzytelności, które nie umarzają się w postępowaniu upadłościowym są zobowiązaniem upadłego, które jest on zobowiązany ujawnić we wniosku i dodatkowo ukazują w jaki sposób doszło do powstania, tudzież pogłębienia stanu niewypłacalności. 

Dodatkowo podkreślenia wymaga jak istotne jest wyszczególnienie we wniosku o ogłoszenie upadłości wszystkich wierzycieli, bowiem nie ulegają umorzeniu zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu. Czy więc zatem warto zatajać istotne informacje w procesie upadłości konsumenckiej, skoro może to doprowadzić co zniweczenia celu w jakim składa się wniosek? Odpowiedź jest jednoznacznie negatywna. Jeśli dotychczas przedstawione argumenty nie były wystarczające, kolejne przytoczę w następnym artykule. Zapraszam do lektury.