Pochylenie się nad tematyką spadku w postępowaniu upadłościowym wywołuje konieczność zwrócenia uwagi na to jak przepisy prawa regulują kwestie spadkowe w ogólności. Już na samym początku trzeba zaznaczyć, że, choć nie ma żadnej definicji legalnej spadku to na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, iż nazywamy nim ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy, które z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców, zgodnie z art. 922 kodeksu cywilnego.
Spis Treści
Najważniejsze zasady prawa spadkowego
- Czym jest spadek – przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Pochylenie się nad tematyką spadku w postępowaniu upadłościowym wywołuje konieczność zwrócenia uwagi na to jak przepisy prawa regulują kwestie spadkowe w ogólności. Już na samym początku trzeba zaznaczyć, że, choć nie ma żadnej definicji legalnej spadku to na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, iż nazywamy nim ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy, które z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców, zgodnie z art. 922 kodeksu cywilnego. Oznacza to zatem, że przyjęcie spadku determinuje jednocześnie przyjęcie długów spadkodawcy. Dlatego też, warto czynić to z dobrodziejstwem inwentarza, co powoduje, że spadkobierca, odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości wartości całego spadku, a więc chroni go to przed ponoszeniem dodatkowych konsekwencji i kosztów z pieniędzy prywatnych. Dlatego też z punktu widzenia wierzyciela spadkowego, bardzo mało prawdopodobnym jest, by mógł liczyć na zaspokojenie swojej wierzytelności z majątku własnego spadkobierców. Na gruncie przepisów prawa upadłościowego złożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku przez samego upadłego zależne jest od kwestii wyłączenia go z masy upadłości na podstawie art. 121 ustawy Prawo upadłościowe.
b. Co wchodzi w skład spadku?
Istotnym jest, tak jak już zostało wspomniane powyżej, iż w skład spadku wchodzą zarówno prawa, ale także i obowiązku zmarłego, które są ściśle związane z jego osobą, ale również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Z punktu widzenia spadkobiercy nabywa on taki spadek, z chwilą jego otwarcia, a ta następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Powołanie do spadku, w ślad za obowiązującymi regulacjami prawnymi może wynikać zarówno z ustawy, jak i testamentu, dlatego też ustawodawca reguluje kwestie powołania do spadku w drodze dziedziczenia ustawowego, wskazując, że Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, natomiast co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą
c. Dziedziczenie ustawowe – kolejność dziedziczenia grup spadkobierców.
W przypadku dziedziczenia ustawowego ustawodawca uregulował także kwestię kolejności dziedziczenia, tworząc grupy spadkobierców ustawowych. W pierwszej kolejności do spadku powołane zostają dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, z takim zastrzeżeniem, iż część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. W przypadku wystąpienia okoliczności, w myśl której dziecko spadkodawcy umiera przed rodzicem, udział w spadku, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w równych częściach.
Jeśli spadkodawca nie pozostawia po sobie dzieci, powołani do spadku zostają jego rodzice wraz z małżonkiem. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi wówczas ¼. W przypadku, kiedy spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim, udział spadkowy przypada w całości w częściach równych jego rodzicom. Kolejną grupą spadkobierców jest rodzeństwo. W przypadku braku rodzeństwa spadkodawcy i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Zobowiązania spadkowe, a postępowanie upadłościowe
a. Zaspokojenie wierzycieli na gruncie postępowania upadłościowego.
Na gruncie prawa upadłościowego należy stwierdzić, że jest możliwe zaspokojenie się wierzycieli spadkowych w trakcie postępowania upadłościowego. Taka sytuacja dotyczy zarówno wierzytelności, które powstały przed śmiercią spadkodawcy, jak również osób, które nabyły wierzytelność wobec spadkobiercy z chwilą otwarcia spadku. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami długi spadkowe należy traktować jako powstałe przed ogłoszeniem upadłości, a więc nie będą one stanowić zobowiązań masy upadłości, w myśl art. 230 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe. Jest to o tyle istotne, iż takie samo stanowisko przyjmuje się nawet w chwili, gdy spadek został otwarty po ogłoszeniu upadłości. Te zobowiązania należy bowiem zakwalifikować jako przejęte przez masę upadłości z powodu dziedziczenia przez upadłego, dokonanego po ogłoszeniu upadłości.
b. Kolejność zaspokajania wierzycieli
Wierzycieli spadkowych będzie trzeba zatem potraktować jako wierzycieli masy upadłości, zgodnie z art. 189 ustawy Prawo upadłościowe, bez względu ma to, kiedy powstała ich wierzytelność. Wskazać należy, że nie będzie im przysługiwało także pierwszeństwo względem innych wierzycieli masy upadłości, a co za tym idzie o kolejności zaspokajania wierzycieli będzie nadal rozstrzygał art. 343 ustawy Prawo upadłościowe, zgodnie z którym z masy upadłości zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty postępowania, a jeżeli fundusze masy upadłości na to pozwalają – również inne zobowiązania masy upadłości. Do innych zobowiązań masy upadłości zalicza się zobowiązania masy upadłości powstałe po ogłoszeniu upadłości, w szczególności należności ze stosunku pracy przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości, zobowiązania z zawartych przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości umów, których wykonania zażądał syndyk, inne zobowiązania powstałe z czynności syndyka oraz przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.
c. Konieczność zgłoszenia wierzytelności
Należy pamiętać, że na wierzycielu spadkowym również ciąży obowiązek dokonania zgłoszenia swojej wierzytelności, zgodnie z przepisami prawa upadłościowego. Stosownie do regulacji z art. 236 przedmiotowej ustawy Wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić syndykowi swoją wierzytelność za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. Uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności przysługuje wierzycielowi ponadto, gdy jego wierzytelność była zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym. Jeżeli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu. Przy tym należy jednak mieć na uwadze, iż w przypadku otwarcia spadku po ogłoszeniu upadłości może wydarzyć się sytuacja, w której upłynie termin przeznaczony do zgłaszania przysługujących wierzytelności. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 253 ustawy Prawo upadłościowe niezbędnym będzie uzupełnienie listy wierzytelności.
Skutki upadłości w prawie spadkowym – umowa zbycia spadku
Ogłoszenie upadłości spadkobiercy może w swoich skutkach prowadzić do zmiany treści zobowiązań czy też terminu ich wymagalności. Zobowiązania pieniężne stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Od tego samego dnia naliczane mogą być także odsetki, których zaspokojenie powinno nastąpić z masy upadłości. Podstawę tej zmiany stanowi art. 91 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe. Zobowiązania niepieniężne natomiast przekształcają się w zobowiązania pieniężne.
a. Zbycie całości lub części udziału w spadku
Ustawodawca reguluje także kwestie związane z ewentualną próbą zbycia całości lub części udziału w spadku, którego miałby dokonać upadły. Wskazać przy tym należy, że taka czynność jest nieważna po ogłoszeniu upadłości. Celem tej regulacji jest konieczność zapobieżenia celowemu uszczupleniu masy upadłości. Należy przypomnieć, że zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. Oznacza to, że w przypadku, gdyby upadły zdecydował się na dokonanie takiej czynności, jest ona dotknięta sankcją nieważności bezwzględnej, a więc nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Czynność taka nie może zostać także skutecznie potwierdzona przez syndyka masy upadłości. Gdyby jednak czynność taka została dokonana przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości, może zostać zakwestionowana, na podstawie art. 527 Kodeksu cywilnego jako czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli.
b. Wyłączenie spadku z masy upadłości
Trzeba jednak pamiętać, o sytuacji, w której spadek może zostać wyłączony z masy upadłości. Dzieje się tak, gdy składniki majątkowe wchodzące w skład spadku są trudno zbywalne albo z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego. W przypadku zaistnienia powyższej sytuacji, upadły odzyskuje prawo zarządu w zakresie spadku, co wynika z treści regulacji art. 122 ustawy Prawo upadłościowe, wskazującej, iż jeżeli spadek zostanie wyłączony z masy upadłości, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa spadkobierca. Termin do złożenia oświadczenia zaczyna biec od chwili uprawomocnienia się postanowienia o wyłączeniu. Należy jednak zaznaczyć, iż w przypadku wyłączenia spadku z masy upadłości niezbędnym jest wydanie przez sędziego-komisarza postanowienia dotyczącego wyłączenia spadku wchodzącego w skład przedmiotowej masy upadłości
Śmierć upadłego w toku postępowania upadłościowego.
Analizując powyższe zagadnienie trzeba podkreślić, że śmierć upadłego po ogłoszeniu upadłości nie powoduje zawieszenia postępowania. Nie powstaje także żadna przeszkoda, która uniemożliwiałaby jego dalsze prowadzenie.
W związku ze zgonem upadłego, w jego miejsce wstępuje spadkobierca jako jego naturalny następca. W przypadku jednak gdy spadkobierca nie jest znany sędzia-komisarz z urzędu lub też na wniosek syndyka masy upadłości ustanowi kuratora. Takie postanowienie utraci moc po wstąpieniu spadkobiercy do właściwego postępowania. Obowiązkiem następczym wstępującego jest okazanie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub tez aktu poświadczenia dziedziczenia, albo europejskiego aktu poświadczenia spadkowego.
Zakończenie postępowania upadłościowego, a nabycie spadku
Wierzyciele spadkowi mogą dochodzić spełnienia swoich wierzytelności także po zakończeniu postępowania upadłościowego, w takim zakresie w jakim nie zostali zaspokojeni w toku postępowania, przy pomocy ułatwienia egzekucyjnego, w trybie art. 425 ustawy Prawo upadłościowe. Wskazuje on bowiem, że po zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy na jej poczet otrzymane przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkobiercy. Wskazuje on bowiem, że po zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy na jej poczet otrzymane przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkobiercy. Przy czym w zaistniałej sytuacji nie można zapomnieć o obowiązywaniu ogólnych reguł spadkowych dotyczących odpowiedzialności za długi, omówionych powyżej. W związku z tym spadkobierca jest obowiązany do złożenia wykazu inwentarza, lub też posiadać sądowy spis inwentarza. Złożenie przedmiotowego spisu może nastąpić zarówno przed ogłoszeniem upadłości, w trakcie trwania postępowania, jak również po jego zakończeniu.
Podsumowanie
Należy stwierdzić zatem iż regulacje prawa spadkowego oddziaływają na postępowanie upadłościowe. W szczególności, poruszone kwestie dotyczące przyjęcia spadku, składników majątkowych wchodzących w jego skład, a także kolejności dziedziczenia według prawa. Pamiętać zatem trzeba, że w przypadku postępowania upadłościowego wierzyciele spadkowi mają możliwość dochodzenia swoich roszczeń w ramach masy upadłościowej, jednak muszą zgłosić swoje wierzytelności, a sposób ich zaspokojenia zależy od specyficznych przepisów prawa upadłościowego.
Ponadto, omówione skutki ogłoszenia upadłości w kontekście zbycia spadku oraz możliwość wyłączenia spadku z masy upadłościowej, mają istotne konsekwencje dla zarządu majątkiem upadłego. Istotną kwestią jest także śmierć upadłego w trakcie postępowania upadłościowego, co prowadzi, że postępowanie to nie zostaje zawieszone, a spadkobierca wstępuje w miejsce upadłego.
Po zakończeniu postępowania upadłościowego, wierzyciele spadkowi mogą dochodzić swoich roszczeń wobec spadkobiercy, a proces ten odbywa się zgodnie z ogólnymi zasadami odpowiedzialności za długi spadkowe, w tym obowiązkiem złożenia wykazu inwentarza lub spisu inwentarza sądowego.
Zrozumienie tych regulacji jest niezbędne do właściwego zarządzania majątkiem spadkowym w trakcie postępowania upadłościowego, a także do ochrony interesów wszystkich stron zaangażowanych w proces.
Polish 
English 
Ukrainian