Upadłość konsumencka – co zrobić?

Spis treści:

1. Co to jest upadłość konsumencka?
2. Jakie dokumenty należy przygotować do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
3. Jak wygląda postępowanie przed Sądem w sprawie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
4. Jak wygląda postępowanie przed Syndykiem po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej?
5. Jakie wierzytelności podlegają umorzeniu w przypadku upadłości konsumenckiej?
6. Jakie są wady i zalety upadłości konsumenckiej?

1. Co to jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka jest rozwiązaniem prawnym przeznaczonym dla osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej, które nie są w stanie spłacić swoich zobowiązań finansowych.  Zazwyczaj takie zadłużenie wiąże się z przyczynami powstałymi niezależnie od działania dłużnika, m.in. utratą pracy, ciężką sytuacją zdrowotną uniemożliwiającą spłatę zobowiązań finansowych jak też nietrafnymi decyzjami finansowymi. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej pozwala osobom fizycznym, nieprowadzącym działalności gospodarczej tj., każdej osobie nie będącej przedsiębiorcą, na umorzenie całości lub części długów, których nie są w stanie spłacić. Celem upadłości konsumenckiej jest umożliwienie, osobom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej, nowego startu, aby jednak do tego doszło, należy odpowiednio się przygotować.

2. Jakie dokumenty należy przygotować do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Pierwszą, a zarazem najważniejszą czynnością, jakiej należy dokonać w dążeniu do ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest przygotowanie odpowiednich dokumentów przedstawiających sytuację finansową dłużnika. Dokumenty te powinny potwierdzać:

• Dochody: zaświadczenia o dochodach, umowy o pracę lub wyciągi bankowe;
• Zadłużenie: umowy kredytowe, faktury, pisma od wierzycieli, pisma od komorników, wyroki sądowe;
• Majątek: akty notarialne, wyciągi z ksiąg wieczystych, umowy kupna-sprzedaży.

Po skompletowaniu wszystkich niezbędnych dokumentów, kolejnym etapem jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

3. Jak wygląda postępowanie przed Sądem w sprawie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Postępowanie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej inicjuje dłużnik (osoba, która chce ogłosić swoją upadłość) składając do sądu odpowiedni wniosek. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika. Wniosek musi zawierać m.in.:

• dane osobowe wnioskodawcy;
• opis jego sytuacji finansowej;
• wykaz majątku oraz posiadanych przez dłużnika zobowiązań finansowych.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się na odpowiednim formularzu za pośrednictwem portalu internetowego: Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ). Aby złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dłużnik powinien posiadać konto w systemie KRZ. Osoby, które są wykluczone cyfrowo, którymi zazwyczaj są osoby starsze lub nie mające dostępu do Internetu mają możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej na formularzu w wersji papierowej. Formularz wniosku można znaleźć na stronach internetowych sądów lub pobrać w biurze podawczym sądu.

W ramach przeprowadzanego postępowania właściwy sąd dokonuje oceny zebranego materiału dowodowego i stwierdza czy dłużnik rzeczywiście znajduje się w stanie niewypłacalności. Należy pamiętać, że zebrane dokumenty mogą okazać się niewystarczające, a sąd może wezwać dłużnika do ich uzupełnienia lub przedstawienia dodatkowych informacji. Jeżeli sąd uzna, że złożony wniosek jest zasadny, wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, wszystkie zobowiązania finansowe dłużnika zostają objęte postępowaniem upadłościowym.

4. Jak wygląda postępowanie przed Syndykiem po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej?

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest równoznaczne z wyznaczeniem syndyka masy upadłości, który będzie odpowiedzialny za zarządzanie majątkiem dłużnika, spłatą zaciągniętych przez niego zobowiązań, a także sprzedażą majątku dłużnika podlegającego likwidacji i zaspokojeniem wierzycieli z uzyskanych ze sprzedaży środków finansowych zgodnie z ustalonym planem spłaty według projektu przygotowanego przez syndyka lub zgodnie z wnioskiem złożonym przez dłużnika dotyczącym ustalenia planu spłaty lub wnioskiem o  umorzenie zobowiązań.

Po zakończeniu postepowania upadłościowego toczącego się przed syndykiem masy upadłości, sąd wydając postanowienie o zakończeniu postępowania bez ustalenia planu spłaty lub postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli i określa w jakim zakresie oraz w jakim okresie upadły będzie zobowiązany spłacać swoje zobowiązania na rzecz wierzycieli. W przypadku zakończenia postępowania bez ustalenia planu spłaty, z dniem uprawomocnienia się orzeczenia następuje oddłużenie dłużnika. W przypadku zakończenia postępowania poprzez wydanie postanowienia o ustaleniu planu spłaty, w przypadku braku nadzwyczajnych okoliczności oddłużenie następuje po wykonaniu planu spłaty. Plan spłat określany jest w takich sytuacjach na okres nie dłuższy niż 3 lata i wysokość spłat dopasowana jest do możliwości finansowych dłużnik. W przypadku wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych, tj., gdy zgromadzony materiał dowodowy wskazuje, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa okres ten może zostać wydłużony nawet do 7 lat. 

Sąd określa również jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. W przypadku zakończenia postępowania bez ustalenia planu spłaty jest to całość wierzytelności, które mogą ulec umorzeniu, w pozostałych przypadkach umorzeniu ulega część wierzytelności pomniejszona o kwoty wskazane w planie spłat.

5. Jakie wierzytelności podlegają umorzeniu w przypadku upadłości konsumenckiej?

W ramach upadłości konsumenckiej dłużnik może uzyskać umorzenie części lub całości swoich zobowiązań, które zostały zaciągnięte przed ogłoszeniem upadłości. Nie wszystkie jednak wierzytelności podlegają umorzeniu. Zobowiązania te dzielą się na takie, które podlegają umorzeniu oraz takie, które nie podlegają umorzeniu.

Wierzytelności, które mogą być umorzone to:

• Kredyty i pożyczki – zarówno bankowe, jak i z innych instytucji finansowych;
• Zobowiązania z tytułu umów cywilnoprawnych – np. zaległe płatności za wynajem mieszkania, nieopłacone faktury;
• Zaległe rachunki – np. za media, telefon, Internet;
• Zobowiązania z tytułu leasingu lub najmu;
• Zobowiązania wynikające z poręczeń;
• Zaległości podatkowe (poza nielicznymi wyjątkami).

Wierzytelności, które nie podlegają umorzeniu to:

• Zobowiązania alimentacyjne – długi z tytułu niepłaconych alimentów;
• Kary grzywny i zobowiązania wynikające z przestępstw;
• Zobowiązania z tytułu odszkodowań za szkody wyrządzone umyślnie – np. zobowiązania z tytułu wyrządzenia szkody na osobie;
• Zobowiązania wynikające z podlegających windykacji grzywien sądowych;

Proces umorzenia wierzytelności zależy od decyzji sądu w ramach postępowania upadłościowego. Dłużnik musi rzetelnie współpracować zarówno z syndykiem jak i sądem, aby osiągnąć maksymalne korzyści z postępowania.

6. Jakie są wady i zalety upadłości konsumenckiej?

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej wiąże się z daleko idącymi konsekwencjami, o których nie wolno zapominać i trzeba rozważyć je przy składaniu wniosku umożliwiającego tę szczególną szansę na oddłużenie. 

Należy pamiętać, że majątek dłużnika z dniem ogłoszenia upadłości staje się masą upadłości. Powoduje to zatem utratę zarządu przez dłużnika jego majątkiem oraz możliwość zajęcia części uzyskiwanych przez dłużnika dochodów na rzecz masy upadłości. Syndyk powołany w postępowaniu po ogłoszeniu upadłości zarządza majątkiem dłużnika, a jego celem jest zaspokojenie wierzycieli. W ramach upadłości konsumenckiej następuje likwidacja majątku dłużnika, zaś środki pozyskane ze sprzedaży majątku, będą użyte na pokrycie powstałych kosztów postepowania, a także uregulowanie zobowiązań posiadanych przez dłużnika względem wierzycieli. 

Kolejną konsekwencją jest ograniczenie możliwości zawierania nowych umów, przekraczających zakres zarządu zwykłego majątkiem dłużnika. Co oznacza, że dłużnik, przez okres trwania postępowania upadłościowego, może dokonywać jedynie czynności życia codziennego związanych z bieżącym funkcjonowaniem, jak na przykład zakup żywności, odzieży, środków czystości, natomiast nie może zawierać umów, które zwiększyłyby stan jego zadłużenia.

W tym miejscu warto wspomnieć, że bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przed upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w znacznym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego. W praktyce oznacza to, że syndyk będzie analizował wszystkie czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i w pewnych sytuacjach może uznać je za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, co oznacza, że wejdą w skład masy upadłości. Przykładem takich czynności może być darowizna mieszkania dokonana przez dłużnika na rzecz członka rodziny (syna, córki czy małżonka).

Warto również podkreślić, że jedną z konsekwencji ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest także rozdzielność majątkowa między małżonkami. Oznacza to, że z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. W praktyce oznacza to, że jedynie majątek nabyty wspólnie przez małżonków wschodzi do masy upadłości, natomiast majątek nabyty po rozdzielności majątkowej nie jest objęty postępowaniem. Taki majątek nie wchodzi zatem w skład masy upadłości i nie jest objęty działaniami syndyka. Pozostaje więc poza zasięgiem postępowania upadłościowego. Zadać sobie należy jednak pytanie, czy współmałżonek jest, a jeśli tak to w jakim stopniu współodpowiedzialny za długi drugiego małżonka. Pamiętać trzeba, że majątek wspólny małżonków w całości wchodzi w skład masy upadłości, tak więc duże znaczenie będzie miało też, czy rozdzielność majątkowa została między małżonkami ustanowiona dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości, czy wcześniej. Jeżeli małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową z datą wcześniejszą niż ogłoszenie upadłości, kluczowa jest data jej ustanowienia, bowiem ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa została zawarta co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Przykładowo, gdy małżonkowie udali się do notariusza i ustanowili umowną rozdzielność majątkową małżeńską z dniem 25.05.2022 r., a następnie jeden z małżonków w dniu 25.05.2023 r., dokonał zakupu samochodu, zaś drugi z małżonków w dniu 15.05.2024 r., złożył wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej to samochód zakupiony przez małżonka, który nie ogłosił upadłości konsumenckiej wejdzie w skład masy upadłości, ponieważ nie upłynął jeszcze okres dwóch lat od ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej do dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i umowa rozdzielności majątkowej jest nieskuteczna w stosunku do masy upadłości.

Upadłość konsumencka niesie za sobą również wiele korzyści dla osób, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej i nie są w stanie spłacić swoich zobowiązań. 

 Głównymi zaletami upadłości konsumenckiej są:

• Umorzenie zobowiązań – w upadłości konsumenckiej jest możliwość całkowitego lub częściowego umorzenia długów. Po zakończeniu postępowania dłużnik może być zwolniony z obowiązku spłaty większości swoich zobowiązań, co pozwala na rozpoczęcie nowego życia bez długów.
• Ochrona przed wierzycielami – ogłoszenie upadłości powoduje zawieszenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych przez komorników, co oznacza, że dłużnik jest chroniony przed dalszymi działaniami windykacyjnymi, np. zajęciem wynagrodzenia czy konta bankowego. Zawieszone postępowania egzekucyjne ulegają umorzeniu w dacie uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
• Uregulowanie sytuacji prawnej – upadłość konsumencka pozwala na uporządkowanie sytuacji finansowej i prawnej dłużnika. 
• Plan spłaty dostosowany do możliwości dłużnika – jeżeli sąd nie zdecyduje się na całkowite umorzenie długów, ustala plan spłaty dostosowany do realnych możliwości finansowych dłużnika. Plan ten może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, w zależności od sytuacji dłużnika.
• Odzyskanie spokoju psychicznego – osoby ogłaszające upadłość konsumencką często odczuwają ulgę związaną z przerwaniem presji wierzycieli i odzyskaniem kontroli nad swoimi finansami. 
• Brak negatywnego wpływu na zatrudnienie – ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie wpływa negatywnie na zatrudnienie ani nie oznacza zwolnienia z pracy. Upadłość dotyczy majątku dłużnika, ale nie jego zdolności do pracy czy zarobkowania.
• Szybsze wyjście z długów – dla osób, które nie są w stanie poradzić sobie ze swoimi zobowiązaniami, upadłość konsumencka może być najbardziej efektywnym sposobem na wyjście z zadłużenia w porównaniu do innych rozwiązań, takich jak negocjacje z wierzycielami czy konsolidacja długów.
• Ograniczenie kosztów – choć proces upadłościowy może wiązać się z pewnymi kosztami (np. opłatami sądowymi, kosztami ustanowienia pełnomocnika), to w porównaniu do długoterminowych kosztów zadłużenia (np. odsetek) może okazać się korzystniejszy finansowo.
• Możliwość uzyskania nowych kredytów w przyszłości – po zakończeniu procesu upadłości konsumenckiej i umorzeniu zobowiązań, dłużnik może z czasem odzyskać zdolność kredytową. Banki i instytucje finansowe będą miały dostęp do informacji o przeszłej upadłości, ale będzie można stopniowo odbudowywać swoją wiarygodność finansową.

Upadłość konsumencka oferuje zatem nowy start finansowy, co jest kluczową zaletą dla osób zadłużonych. Jednakże upadłość konsumencka jest procesem, który pomaga w wyjściu z trudnej sytuacji finansowej, ale wiąże się z wieloma konsekwencjami. Decyzja o ogłoszeniu upadłości powinna być dokładnie przemyślana, a dłużnik musi być świadomy swoich obowiązków oraz ograniczeń wynikających z postępowania upadłościowego. Dlatego też decydując się na ogłoszenie upadłości konsumenckiej zalecany jest kontakt z profesjonalnym pełnomocnikiem lub doradcą restrukturyzacyjnym, który posiada szeroką wiedzę w zakresie prawa upadłościowego. Taką pomoc oferuje m.in. PMR Restrukturyzacje S.A., czy Doradca Restrukturyzacyjny Karolina Kamińska.