Upadłość konsumencka emeryta – kto i kiedy może złożyć wniosek?

Upadłość konsumencka to mechanizm prawny umożliwiający regulację zadłużenia osobom fizycznym, które stały się niewypłacalne, czyli trwale utraciły zdolność terminowego regulowania spłat. Wieku nie traktuje się tu jako bariery – emeryci i renciści mogą korzystać z tej procedury na tych samych zasadach co osoby pracujące czy bezrobotne. Kluczowym warunkiem jest wykazanie niewypłacalności, a także brak uzasadnionych przesłanek do odrzucenia wniosku.

Upadłość ta pozwala, po spełnieniu określonych warunków, na redukcję lub całkowite umorzenie zobowiązań, jednak proces ten wiąże się z częściowym zajęciem dochodów oraz – potencjalnie – innych składników majątku.

Kilka słów o artykule- Posłuchaj

Spis Treści:

Emerytura i masa upadłościowa – co wchodzi, a co nie?

Z chwilą ogłoszenia upadłości, cały majątek dłużnika wchodzi do tzw. masy upadłościowej, zarządzanej przez syndyka. Należy przez to rozumieć nie tylko nieruchomości czy wartościowe ruchomości, ale również prawa majątkowe, w tym przede wszystkim emeryturę lub rentę. Syndyk ma prawo żądać, by odpowiednia część świadczenia była przekazywana bezpośrednio do masy, celem częściowego zaspokojenia wierzycieli.

Zgodnie z art. 141a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, potrącenia mogą wynosić maksymalnie 25% emerytury brutto, jeżeli mowa o zobowiązaniach innych niż alimentacyjne. Przy zobowiązaniach alimentacyjnych limit ten wzrasta do 60%, jednak w przypadku upadłości konsumenckiej alimenty nie są objęte umorzeniem – więc nie podlegają analizie w tym kontekście.

W praktyce ZUS po otrzymaniu stosownego pisma od syndyka przekazuje potrącenia bezpośrednio do masy upadłości. Należy jednak podkreślić, że nawet jeśli formalnie można by potrącić 25% emerytury, syndyk musi uwzględnić tzw. kwotę wolną od potrąceń, która chroni dłużnika przed całkowitym pozbawieniem środków niezbędnych do życia.

Ile może potrącić syndyk z emerytury?

Po ogłoszeniu upadłości przychód, który uzyskuje upadły w zakresie przekraczającym kwoty wolne od zajęcia wchodzi do masy upadłości. W ten sposób Syndyk w postępowaniu upadłościowym zabezpiecza część środków w celu przeznaczenia go na spłatę zadłużenia. Kwoty wolne od zajęcia są kwotami, którymi upadły może dysponować dowolnie.  Ile więc wynosi część emerytury wolna od zajęcia?

Zgodnie z art. 141a ustawy o emeryturach i rentach, syndyk może żądać przekazania maksymalnie 25% świadczenia brutto ZUS‑owskiego, po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne, zaliczki na podatek dochodowy i innych przepisowych potrąceń. Jest to górna granica potrąceń – syndyk nie może przekroczyć tak obliczonej kwoty.

Od marca 2025 roku najniższa emerytura brutto wynosi 1 878,91 zł brutto, co oznacza, że kwota wolna od potrąceń dla świadczeń niealimentacyjnych to 1 409,18 zł brutto (czyli ok. 1282,36 zł netto, w zależności od indywidualnych rozliczeń podatkowych i składek zdrowotnych).

Oznacza to, że syndyk może potrącać wyłącznie nadwyżkę ponad tę kwotę, i tylko do wysokości 25% brutto całego świadczenia. W praktyce więc przy niskich emeryturach potrącenia są niewielkie lub nie występują wcale.

Case Study: Pan Tadeusz

Pan Tadeusz, lat 74, ma emeryturę brutto w wysokości 2 000 zł miesięcznie. Po odliczeniu 9 % składki zdrowotnej (bez dodatkowego podatku dochodowego, bo świadczenie nie przekracza limitu 2 500 zł brutto), jego emerytura netto wynosi około 1 820 zł. Zgodnie z ustawą, maksymalne potrącenie w postępowaniu upadłości konsumenckiej wynosi 25% brutto, czyli w tym przypadku 500 zł brutto. Jednak prawo gwarantuje, że po potrąceniu dłużnikowi pozostanie co najmniej 75% minimalnej emerytury brutto, tj. minimalna kwota wolna od zajęć wynosząca 1 409,18 zł brutto w 2025 r., odpowiadająca tej minimalnej ochronie.

Jeśli potrącenie (500 zł brutto) po przeliczeniu na kwotę netto spowodowałoby, że Pan Tadeusz zostanie z mniej niż 1  409,18 zł brutto / ok. 1  287 zł netto, to zachodzi naruszenie prawa – dłużnikowi musi pozostać przynajmniej ta kwota netto. Wtedy można wnieść reklamację lub wniosek do sądu, by skorygować wysokość potrąceń.

Mienie wolne od zajęcia – nie tylko emerytura

W postępowaniu upadłościowym stosuje się również ogólne przepisy o ochronie majątku dłużnika, które zawarte są m.in. w Kodeksie postępowania cywilnego (k.p.c.), a dokładniej w art. 829–831 k.p.c. oraz w przepisach wykonawczych. Regulacje te określają katalog składników majątku, które w całości lub w części są wyłączone spod egzekucji, a tym samym – również spod zarządu syndyka.

Zgodnie z art. 829 k.p.c., wolne od zajęcia są m.in.:

przedmioty codziennego użytku: pościel, ubrania, bielizna osobista, niezbędne meble,

żywność i opał na okres 30 dni,

narzędzia pracy – w przypadku emerytów zazwyczaj nie dotyczy, ale jeśli prowadzą działalność zarobkową w ograniczonym zakresie (np. rękodzieło), niektóre narzędzia mogą być chronione,

przedmioty niezbędne do nauki dzieci – jeśli emeryt wychowuje wnuki lub ma na utrzymaniu dzieci,

leki, sprzęt medyczny oraz urządzenia ułatwiające funkcjonowanie osobom niepełnosprawnym.

Dodatkowe świadczenia – 13. i 14. Emerytura

Wielkim wsparciem dla seniorów są tzw. “trzynastka” i “czternastka”. Art. 831 §1 k.p.c. rozszerza ochronę, wskazując m.in., że świadczenia z pomocy społecznej, alimenty, dodatki pielęgnacyjne czy 13. i 14. emerytura są całkowicie wolne od egzekucji. Oznacza to, że nie tylko komornik, ale także syndyk w postępowaniu upadłościowym nie może ich zająć – nawet jeśli trafią one na rachunek bankowy dłużnika.

Konto bankowe a zajęcia – praktyczna ochrona wpływów

Warto zwrócić uwagę na techniczną stronę ochrony środków. Choć przepisy wyłączają część świadczeń spod egzekucji, to jednak w praktyce – jeśli wpływają one na rachunek bankowy – bank może zastosować blokadę konta na polecenie syndyka lub komornika. Dlatego kluczowe jest, aby zidentyfikować źródła przychodów (np. opisem przelewu „ZUS – świadczenie emerytalne”), a w razie potrzeby – zwrócić się do syndyka z wnioskiem o zwolnienie z zajęcia konkretnych środków.

Zgodnie z art. 54 ustawy – Prawo bankowe – środki pochodzące z wynagrodzenia, emerytury, dodatków rodzinnych itp. są co do zasady chronione, ale banki stosują mechanizmy automatyczne. Dlatego warto działać aktywnie i zachować wszelką korespondencję dotyczącą świadczeń, także z ZUS.

Czy możliwe jest rozszerzenie kwoty wolnej od zajęcia?

Tak. Prawo przewiduje możliwość złożenia do sądu upadłościowego wniosku o rozszerzenie zakresu ochrony świadczeń lub ograniczenie potrąceń, jeżeli upadły ponosi ponadprzeciętne koszty życia – np. wydatki na leki, opiekę medyczną, utrzymanie osoby zależnej, lub prowadzi gospodarstwo jednoosobowe, w którym nawet kwota 1 200 zł netto nie wystarcza na podstawowe potrzeby.

W takiej sytuacji sąd – po zapoznaniu się z dokumentacją – może ograniczyć potrącenia lub ustalić minimalny próg egzystencji indywidualnie dla dłużnika. Tego typu działania powinny być poparte dokumentami: rachunkami, receptami, zaświadczeniami lekarskimi lub orzeczeniami o niepełnosprawności.

Case Study: Pan Kazimierz

Pan Kazimierz, lat 72, od wielu lat pobiera emeryturę jako jedyne źródło utrzymania. Miesięcznie otrzymuje świadczenie z ZUS w wysokości około 2 000 zł brutto. Niestety – ta kwota okazuje się niewystarczająca. Pan Kazimierz boryka się z przewlekłymi chorobami, koniecznością przyjmowania drogich leków oraz opłatami za mieszkanie i utrzymanie – jego realny dochód netto ledwo wystarcza na podstawowe potrzeby.

Decyduje się złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Już na etapie planowania dowiaduje się, że zgodnie z prawem syndyk może potrącić z jego emerytury maksymalnie 25% świadczenia brutto — czyli w jego przypadku ok. 500 zł miesięcznie, jeśli nie ma innych dochodów lub zobowiązań alimentacyjnych.

Ponadto działa przepis chroniący przed całkowitym odebraniem środków: obowiązuje minimalna kwota wolna od potrąceń — na poziomie 825 zł netto (w pewnych interpretacjach: 75% minimalnej emerytury), której syndyk nie może przekroczyć. W praktyce więc, mimo potencjalnego potrącenia, Pan Kazimierz zachowa co najmniej tę kwotę na życia. 13. i 14. emerytura są z kolei całkowicie wyłączone z zajęcia przez syndyka — pozostają w pełni do jego dyspozycji.

Jednak standardowe zasady w tym wypadku okazują się niewystarczające. Pan Kazimierz udokumentował przed sądem, że rzeczywiste koszty jego życia są znacznie wyższe — leki, opieka medyczna oraz podstawowe wydatki przekraczają to, co pozostaje mu po potrąceniu.

Dlatego składa do sądu wniosek o rozszerzenie ochrony świadczeń i ograniczenie egzekucji, opierając się na ponadprzeciętnych wydatkach zdrowotnych i sytuacji życiowej. W takich okolicznościach sąd może indywidualnie ustalić wyższą kwotę wolną od zajęcia — znacznie wyższą niż standardowy próg 25%, zostawiając więcej środków na pokrycie niezbędnych kosztów życia.

W sprawach podobnych do tej, sądy przyznawały wyższe kwoty wolne — np. nawet 2 000 zł netto miesięcznie — jeśli uznały, że uzasadnione potrzeby dłużnika wyraźnie przekraczają normę ogólną dla emerytów w trudnych sytuacjach życiowych. Kiedy sąd uwzględnia taki wniosek, syndyk może potrącać jedynie nadwyżkę ponad tę ustaloną kwotę wolną. Jeśli więc Pan Kazimierz otrzymuje 2 000 zł brutto (~1 600–1 700 zł netto) i sąd przyzna mu kwotę wolną równą jego rzeczywistym codziennym kosztom, to de facto potrącenia mogą wynieść 0 zł — czyli całość wpływu pozostaje do jego dyspozycji.

Jak emeryt może zabezpieczyć minimum egzystencji podczas upadłości?

Upadłość konsumencka nie oznacza, że emeryt straci wszystkie swoje środki – przeciwnie, przepisy jasno chronią kwotę pozwalającą na przeżycie. W przypadku niskich emerytur potrącenia są symboliczne lub w ogóle nie występują. Dodatkowe świadczenia (13., 14. emerytura, dodatki pielęgnacyjne) są całkowicie bezpieczne. Co więcej, mienie codziennego użytku, leki, sprzęt rehabilitacyjny czy podstawowe urządzenia gospodarstwa domowego również nie mogą być przejęte przez syndyka.

Warto też pamiętać, że sądy upadłościowe są skłonne uwzględniać indywidualne potrzeby osób starszych – zwłaszcza gdy ich sytuacja życiowa, zdrowotna i rodzinna wskazuje na szczególne trudności bytowe. Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu dokumentacji i świadomej obronie swoich praw, emeryt może przejść przez postępowanie upadłościowe bez uszczerbku dla godności życia.

Długość postępowania i umorzenie zobowiązań

Procedura upadłości konsumenckiej trwa średnio od dwóch do czterech lat, w trakcie których emeryt wykonuje plan spłaty, ustalony przez sąd. Ten plan zazwyczaj trwa do 36 miesięcy, ale w wyjątkowych przypadkach może zostać wydłużony do 84 miesięcy. Po jego zakończeniu sąd orzeka o umorzeniu pozostałych zobowiązań (z wyjątkiem alimentacyjnych).

Podsumowanie – co musi wiedzieć emeryt rozważający upadłość

Emerytura częściowo trafia do masy upadłości – jednak tylko do wysokości 25% brutto, i to po odliczeniach. Dodatkowo obowiązuje ochrona minimalnej kwoty netto, co w praktyce zapewnia godne minimum. Dodatkowe świadczenia (13. i 14. emerytura) są całkowicie wolne od potrąceń. Jeśli sytuacja jest trudna – np. koszty leczenia, utrzymanie innych osób – warto złożyć wniosek do sądu o poszerzenie ochrony. Procedura, choć formalna i czasochłonna, pozwala na realne oddłużenie, często zakończone umorzeniem zadłużenia.

Warto pamiętać przed złożeniem wniosku

Przygotowanie rzetelnego wniosku wymaga zebrania dokumentów potwierdzających wysokość emerytury, struktury zobowiązań, dokumentów medycznych, a także informacji o osobach pozostających na utrzymaniu. Wnioskowanie o rozszerzenie ochrony często wymaga szczegółowych danych – dobrze na tym etapie skorzystać z pomocy prawnika lub doradcy restrukturyzacyjnego. Wsparcie eksperta ułatwia rozmowy z syndykiem, a także poprawia szanse na uwzględnienie indywidualnych potrzeb przez sąd.

Jeśli potrzebujesz pomocy w obliczeniu, jak będzie wyglądać potrącenie z Twojej emerytury, analiza możliwości rozszerzenia ochrony albo wsparcia w przygotowaniu dokumentów czy wniosku o upadłość – daj znać. Chętnie pomożemy Ci przejść przez ten proces bezpiecznie i skutecznie.