W dobie dynamicznych zmian gospodarczych i wzrostu liczby postępowań restrukturyzacyjnych, rośnie znaczenie skutecznych narzędzi zarządzania ryzykiem. Niniejszy artykuł analizuje rolę systemów wczesnego ostrzegania w firmach oraz zasadność zaangażowania doradców restrukturyzacyjnych już na etapie prewencji kryzysu. Zestawiając teorię ekonomii z praktyką audytów finansowych, wskazujemy na kluczowe determinanty niewypłacalności oraz rekomendujemy konkretne działania naprawcze.
Spis Treści:
Determinanty kryzysu w teorii ekonomii nadal są aktualne w kontekście rosnącej liczby postępowań restrukturyzacyjnych. Zasadność włączenia kompetencji doradcy restrukturyzacyjnego do systemów wczesnego ostrzegania w przedsiębiorstwach wydaje się zatem celowa z punktu widzenia interesariuszy.
Kryzys jako zjawisko ekonomiczne
Kryzys sam w sobie jest naturalnym stanem niezbędnym, który wynika z cykliczności w gospodarce i znajduje swoje odzwierciedlenie w teorii ekonomii, jednakże ostatnie lata pokazały w jak bardzo nieprzewidywalnym otoczeniu funkcjonują obecnie przedsiębiorcy i z jak bardzo nieprognozowanymi wyzwaniami muszą się mierzyć. Wszystko to sprawia, że w obliczu zachwiania płynności szukają oni rozwiązań, które pozwolą utrzymać działalność oraz zapewnią czas niezbędny na wprowadzenie działań dostosowawczych, dlatego też na popularności zyskują postępowania restrukturyzacyjne. Łącznie liczba restrukturyzacji w okresie ostatnich dwóch lat kalendarzowych zwiększyła się aż o 102,6%, co implikuje pytania o moment, w którym przedsiębiorcy identyfikują zagrożenia, determinanty kryzysu w skali mikro i systemy wczesnego reagowania w firmach. Dyskusyjna stała się zawodność systemów wczesnego ostrzegania, a co za tym idzie brak rzetelnej informacji w czasie rzeczywistym, a nie formułowanej ex post.
Podział determinant kryzysu został po raz pierwszy opisany przez Minsky’ego. W swojej pracy Stabilizing an Unstable Economy wyróżnił czynniki, które charakteryzują się największą wrażliwością.
Tabela 1. Przyczyny wrażliwości współczesnego systemu finansowego
Determinanty kryzysu według Minsky’ego
W swoim modelu zauważył, że do kryzysu mogą doprowadzić nie tylko wahania elementów o dużym stopniu wrażliwości, ale również stabilność informacyjna sprzyjająca wzrostowi optymizmu, podwyższeniu prognoz rozwojowych i zwiększonej liczby inwestycji ryzykownych. Optymizm informacyjny przejawia się wśród różnych grup interesu. Pierwszą grupę stanowią inwestorzy, którzy na podstawie kreowanego obrazu rzeczywistości w sprawozdawczości finansowej zaczynają podejmować coraz wyższe ryzyko inwestycyjne. Wzrasta także ich skłonność do zadłużania. Drugą grupą są banki, które na fali optymizmu rozszerzają akcje kredytową na coraz to nowe grupy ryzyka, wcześniej z niej wykluczone. Występują tu trzy etapy:
hedge financing – inaczej finansowanie zabezpieczone, tj. ostrożne udzielanie kredytów poprzedzane gruntowną analizą zdolności kredytowej,
speculative financing – inaczej finansowanie spekulacyjne, tj. kredyty udzielane osobom które są w stanie spłacać odsetki, a spłata rat kapitałowych zależy od wzrostu gospodarczego i wzrostu dochodów,
ponzi financing – inaczej finansowanie niezabezpieczone (nazwa ponzi pochodzi od twórcy pierwszej piramidy finansowej), tj. kredyty udzielane osobom, które w momencie wnioskowania nie mają zdolności do ich spłaty.
Trzecia grupa to uczestnicy rynku poddani oddziaływaniu zjawiska follow the leader. Ich działania prowadzą do powstania bańki spekulacyjnej, która jest pochodną wielu irracjonalnych i nierentownych inwestycji.
Prezentowane przyczyny wrażliwości kryzysu pomimo, iż opracowane jeszcze w latach 80 XX w. nie tracą na aktualności i znakomitą większość z nich można wskazać jako leżące u źródeł decyzji o wyborze ścieżki restrukturyzacji. W toku analiz podejmowanych przez doradców restrukturyzacyjnych – czy to w funkcji zarządcy, nadzorcy, czy już syndyka – niestety bardzo często nasuwa się wniosek, iż zobowiązania finansowe wynikają przede wszystkim z produktów bankowych udzielanych w oparciu o niedostateczną lub zbyt optymistyczną ocenę zdolności kredytowej, a działania naprawcze podjęte przez podmiot są spóźnione. Rosnące koszty finansowania zewnętrznego, rolowanie zobowiązań, rozwój funduszy finansujących przedsięwzięcia o dużym ryzyku, czy zbyt optymistyczne podejście do oceny zdolności kredytowej zarówno przez instytucje finansowe jak i kontrahentów (kredyt kupiecki) oraz brak systemów wczesnej identyfikacji i reagowania na w/w czynniki stanowi nadal główne determinanty trendu wzrostowego postępowań restrukturyzacyjnych.
Poszukując przyczyn / źródeł opóźnienia informacji zarządczej na pierwszej linii pojawiają się dane kreowane przez system rachunkowości. Obserwujemy pewne przesunięcie środka ciężkości z funkcji informacyjno-kontrolnej, która miała niekwestionowane walory uniwersalizmu i obiektywności. Różnorodność celów informacji kreowanej przez system rachunkowości, a także istnienie szerokiej rzeszy odbiorców sprawia, że pojawia się pewna przestrzeń swobody prezentacji, z którą mierzymy się również w ramach audytów restrukturyzacyjnych czy upadłościowych.
Dążyć należy do szerzenia idei społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w zakresie ujawnianych informacji oraz ściślejszej kontroli w zakresie sygnałów wczesnego ostrzegania postulując włączenie kompetencyjnie doradców restrukturyzacyjnych w procesy kontrolne firm – nie tylko w ramach postępowań restrukturyzacyjnych, czy upadłościowych. Należy zwrócić uwagę, że aktualnie na znaczeniu zyskują audyty restrukturyzacyjne, których dokonują doradcy restrukturyzacyjni na okoliczność stwierdzenia zaistnienia przesłanek zagrożenia niewypłacalności lub wystąpienia zjawiska niewypłacalności wraz z rekomendacją działań w ramach systemu wczesnego ostrzegania. Audyty zabezpieczają zarząd przed odpowiedzialnością za niedochowanie terminów ustawowych oraz przyczyniają się do ochrony interesów wierzycieli.
Zawodność systemów wczesnego ostrzegania
Postulat zaangażowania doradców w systemy wczesnego ostrzegania znajduje uzasadnienie, przede wszystkim w:
– bezstronności i obiektywnym podejściu do analizy danych finansowych;
– umiejętności oceny decyzji gospodarczych;
– szerokich kompetencjach w zakresie projekcji i wdrażania programów naprawczych;
– interdyscyplinarności zawodu;
– znajomości przepisów i terminów w zakresie oceny przesłanki zagrożenia i wystąpienia zjawiska niewypłacalności.
Doradcy restrukturyzacyjni posiadają szerokie kompetencje i doświadczenie w zakresie oceny i analizy danych kreowanych przez systemy rachunkowości i sprawozdawczości finansowej; projekcji planów restrukturyzacyjnych, opinii o możliwości realizacji układów, aż po ocenę dopuszczalności udzielenia pomocy publicznej. Wykorzystanie ich kompetencji powszechnie w ramach systemów wczesnego ostrzegania (szeroko rozumianego kontrolingu) może przyczynić się do ograniczenia ryzyka wystąpienia czynników kryzysu i przyspieszenia decyzji zabezpieczając przedsiębiorstwa, jak i interesy całego otoczenia biznesowego.
Znaczenie rachunkowości w diagnozowaniu zagrożeń
Podsumowanie
Włączenie doradców restrukturyzacyjnych do procesów kontrolnych przedsiębiorstw stanowi istotne wsparcie w walce z nadchodzącymi kryzysami. Ich kompetencje – od analizy danych finansowych po projektowanie działań naprawczych – mogą skutecznie wspomóc systemy wczesnego ostrzegania, minimalizując ryzyko niewypłacalności oraz chroniąc interesy zarówno firm, jak i ich wierzycieli. Warto zatem traktować audyty restrukturyzacyjne nie jako ostatnią deskę ratunku, lecz jako stały element strategii zarządzania ryzykiem.
Polish 
English 
Ukrainian