Nie musisz być przedsiębiorcą, aby zawrzeć układ z wierzycielami. Dłużnik będący osobą prywatną (konsument), który stał się niewypłacalny i nie jest w stanie spłacać swoich wymagalnych długów, może wystąpić do sądu upadłościowego o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli.
Wielu osobom upadłość konsumencka kojarzy się z całkowitą likwidacją majątku w tym np., mieszkania lub w domu, w którym zamieszkuje z rodziną. Tymczasem prawo przewiduje również alternatywne rozwiązanie – układ konsumencki, który pozwala niewypłacalnym osobom uniknąć sprzedaży całego majątku i spłacić zobowiązania na zmienionych, bardziej korzystnych warunkach.
W artykule wyjaśniamy, czym jest układ konsumencki, jakie są warunki jego zawarcia oraz jakie korzyści może przynieść dłużnikowi i wierzycielom. Omawiamy także proces zatwierdzenia układu przez sąd, jego realizację oraz rolę nadzorcy sądowego. Jeśli stoisz w obliczu problemów finansowych, warto poznać tę formę restrukturyzacji zadłużenia jako realną szansę na wyjście z trudnej sytuacji.
Upadłość konsumencka jest często postrzegana jako proces prowadzący do likwidacji majątku dłużnika i całkowitego oddłużenia. Jednak prawo upadłościowe przewiduje także możliwość zawarcia układu, który może pozwolić na bardziej elastyczne rozwiązanie problemu zadłużenia. W niniejszym artykule przedstawię podstawowe zasady układu konsumenckiego w postępowaniu upadłościowym. Układ konsumencki to instytucja prawna umożliwiająca osobom fizycznym, które znalazły się w stanie niewypłacalności, restrukturyzację zadłużenia w ramach postępowania upadłościowego. Dzięki temu rozwiązaniu dłużnik może uniknąć całkowitej likwidacji swojego majątku i wypracować kompromis z wierzycielami, co pozwala mu na stopniowe spłacanie długów na warunkach określonych w układzie. Możliwość zawarcia układu powstaje wówczas, gdy dłużnik pozostaje co prawda w stanie niewypłacalności, ale jego sytuacja finansowa pozwoli mu na uregulowanie swoich zobowiązań dzięki modyfikacjom dokonanym w warunkach ich spłaty.
Czym jest układ konsumencki?
Układ konsumencki w postępowaniu upadłościowym to porozumienie pomiędzy upadłym a jego wierzycielami dotyczące spłaty zobowiązań w określony sposób. Może on polegać na rozłożeniu długu na raty, odroczeniu terminów płatności, częściowym umorzeniu zobowiązań lub innych rozwiązaniach dostosowanych do sytuacji finansowej dłużnika.
Zawarcie układu pozwala upadłemu uniknąć całkowitej likwidacji jego majątku, co może być korzystne, zwłaszcza gdy upadły posiada wartościowe składniki majątkowe (np. nieruchomości), które w przypadku likwidacji zostałyby sprzedane.
Aby doszło do zawarcia układu, dłużnik będący konsumentem występuje do właściwego sądu upadłościowego o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami również sąd upadłościowy może skierować dłużnika, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, do postępowania o zatwierdzenie układu na zgromadzeniu wierzycieli, chyba że dłużnik we wniosku o ogłoszenie upadłości złożył oświadczenie, że nie wyraża zgody na udział w postępowaniu o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Czynnikiem, który decyduje o tym, czy sąd skieruje dłużnika do takiego postępowania, są możliwości zarobkowe dłużnika i jego sytuacja zawodowa, na podstawie których sąd ocenia zdolność dłużnika do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz jego wykonania bez pokrzywdzenia wierzycieli.
Przykład praktyczny – jak działa układ konsumencki?
Pan Marek, 45-letni nauczyciel, przez lata zaciągał kredyty na remont mieszkania i leczenie chorego członka rodziny. Początkowo spłacał raty terminowo, ale po utracie dodatkowego źródła dochodu przestał być w stanie regulować zobowiązania. Banki oraz firmy windykacyjne zaczęły domagać się natychmiastowej spłaty długu, a komornik zajął część jego pensji.
Pan Marek stanął przed dylematem: ogłosić upadłość i stracić mieszkanie czy znaleźć inne rozwiązanie. Postanowił skorzystać z układu konsumenckiego. Przy wsparciu doradcy restrukturyzacyjnego przedstawił wierzycielom propozycję spłaty 60% zadłużenia w ciągu 5 lat, rozłożonego na przystępne raty. Wierzyciele zgodzili się na układ, ponieważ pozwalał im odzyskać większą część należności, niż w przypadku standardowej upadłości.
Dzięki temu pan Marek zachował mieszkanie, mógł nadal pracować i stopniowo spłacać długi, unikając całkowitej likwidacji majątku. To pokazuje, że układ konsumencki może być skutecznym narzędziem wychodzenia z zadłużenia bez konieczności utraty dorobku życia.
Wymogi formalne wniosku i sposób jego złożenia
Wniosek o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli powinien zawierać elementy odpowiadające wnioskowi o ogłoszenie upadłości, w związku z tym znaleźć powinno się w nim:
- imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
- NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;
- wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
- wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
- aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
- spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
- spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
- informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
- informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
- informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;
- oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku
Ponadto elementem koniecznym do uwzględnienia takiego wniosku jest wskazanie wstępnych propozycji układowych.
Konsument wraz z wnioskiem o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli uiszcza także zaliczkę na wydatki postępowania, w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
W przypadku, w którym, to sąd zdecydował o skierowaniu sprawy do postępowania układowego, konsument w terminie 30 dniu dni od dnia otwarcia postępowania o zawarcie układu uiszcza zaliczkę nadzorcy sądowemu pod rygorem umorzenia postępowania i rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości.
Kto może złożyć propozycje układowe?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami propozycje układowe mogą zgłaszać:
- Upadły – dłużnik będący konsumentem, który chce uregulować swoje zobowiązania na warunkach umożliwiających mu dalsze funkcjonowanie,
- Wierzyciel – podmiot zainteresowany odzyskaniem jak największej części swojej wierzytelności,
- Syndyk – organ prowadzący postępowanie, który może zaproponować rozwiązanie korzystne dla wszystkich stron.
Co istotne, przepisy prawa upadłościowego przewidują możliwość zawarcia układu także po ogłoszeniu upadłości, celem optymalnego zaspokojenia wierzycieli z majątku upadłego.
Przykładowe propozycje układowe
Przykład 1: Rozłożenie długu na raty z częściowym umorzeniem odsetek
Sytuacja:
Pani Anna, pracownica administracji, ma łączny dług w wysokości 80 000 zł (wraz z odsetkami) wobec kilku wierzycieli. Jej obecne dochody pozwalają na spłatę części zobowiązań, ale nie jest w stanie uregulować pełnej kwoty w krótkim czasie.
Propozycja układowa:
- Rozłożenie długu na 60 miesięcznych rat po 1 000 zł każda.
- Umorzenie 30% naliczonych odsetek przez wierzycieli.
- Odroczenie spłaty pierwszej raty o 6 miesięcy, aby umożliwić dłużniczce stabilizację finansową.
- Zobowiązanie do uiszczenia dodatkowej wpłaty w przypadku uzyskania wyższych dochodów (np. premii lub podwyżki).
Korzyści dla wierzycieli: Stopniowa spłata większej części długu zamiast długotrwałego postępowania upadłościowego.
Korzyści dla dłużnika: Możliwość spłaty w rozsądnych ratach bez konieczności sprzedaży majątku.
Przykład 2: Częściowe umorzenie długu z jednorazową spłatą reszty
Sytuacja:
Pan Krzysztof, były przedsiębiorca, popadł w długi na kwotę 120 000 zł. Posiada oszczędności w wysokości 50 000 zł, ale nie ma stabilnych dochodów. Wierzyciele oczekują szybkiej spłaty i nie chcą długoterminowych rat.
Propozycja układowa:
- Jednorazowa spłata 50 000 zł na rzecz wierzycieli w terminie 30 dni.
- Umorzenie pozostałej części długu (70 000 zł) jako forma ugody.
- Zrzeczenie się przez wierzycieli naliczania dalszych odsetek i kosztów windykacyjnych.
Korzyści dla wierzycieli: Szybka i pewna spłata części zadłużenia, zamiast długiej egzekucji.
Korzyści dla dłużnika: Całkowite zakończenie sprawy bez konieczności dalszej obsługi długu.
Czy można wstrzymać likwidację majątku?
Złożenie propozycji układowych może wiązać się z wnioskiem o całkowite lub częściowe wstrzymanie likwidacji masy upadłości do czasu zatwierdzenia układu.
Nie zawsze jednak będzie to możliwe – przepisy przewidują kilka istotnych ograniczeń:
- Likwidacja nie może zostać wstrzymana, jeśli układ nie przewiduje natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem po zatwierdzeniu układu i zakończeniu postępowania.
- Nie można wstrzymać likwidacji majątku obciążonego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, jeśli zabezpieczony wierzyciel się temu sprzeciwi.
W praktyce oznacza to, że dłużnik, który chce zachować swój majątek, musi przedstawić wierzycielom wiarygodny, możliwy do spełnienia plan spłaty oraz uzyskać ich akceptację.
Jak wygląda proces przyjęcia układu?
Jeżeli sędzia-komisarz uzna, że układ ma szansę na realizację, a więc uprawdopodobnione zostanie, że układ zostanie przyjęty przez wierzycieli i wykonany, zwołuje zgromadzenie wierzycieli, podczas którego przeprowadza się głosowanie. Układ zostaje zatwierdzony, jeśli większość wierzycieli zagłosuje za jego przyjęciem. Po prawomocnym zatwierdzeniu układu sąd wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego.
Aby układ mógł zostać przyjęty, sędzia-komisarz musi zdecydować o zwołaniu zgromadzenia wierzycieli, które zagłosuje nad propozycjami układowymi. Warunki tego etapu są następujące:
- Sędzia-komisarz może zwołać zgromadzenie wierzycieli, jeśli istnieje duże prawdopodobieństwo, że układ zostanie przyjęty i wykonany.
- Zwołanie zgromadzenia jest obowiązkowe, jeśli propozycje układowe popierają wierzyciele posiadający łącznie co najmniej 50% sumy wierzytelności.
- Głosowanie nad układem następuje po zatwierdzeniu listy wierzytelności.
W przypadku, w którym lista wierzytelności została zatwierdzona przez sędziego-komisarza tylko częściowo, w zakresie nieobjętym sprzeciwami, przedmiotowe zgromadzenie zwołuje się wówczas gdy suma wierzytelności objętych sprzeciwami nie jest większa niż 15% sumy wierzytelności, które są objęte układem.
Okres wykonania układu
Układ w upadłości konsumenckiej jest zawierany na okres nieprzekraczający 5 lat. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, w którym obejmuje on wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, czas jego wykonania może zostać określony na okres przekraczający 5 lat, mając na względzie ewentualną potrzebę zabezpieczenia wierzytelności wierzycieli hipotecznych.
Zakończenie postępowania i wynagrodzenie syndyka
Po prawomocnym zatwierdzeniu układu sąd wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania, a syndykowi może zostać przyznane ostateczne wynagrodzenie na korzystniejszych zasadach.
Rola nadzorcy sądowego
Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, dłużnik w upadłości konsumenckiej wykonuje układ przy pomocy nadzorcy sądowego, którego obowiązkiem staje się trzymanie kontroli nad jego prawidłowym wykonaniem. Na dłużniku ciąży zatem zobowiązanie do uiszczania na rachunek nadzorcy niezbędnych środków służących do wykonania zawartego układu. Sprowadza się to do konieczności powołania nadzorcy w postępowaniu układowym, którego to powinno przyczynić się do wzrostu zaufania po stronie wierzycieli.
Podsumowanie
Układ konsumencki w upadłości to atrakcyjna alternatywa dla osób zadłużonych, które chcą uniknąć całkowitej likwidacji majątku i jednocześnie uregulować swoje zobowiązania. Choć proces ten wymaga uzyskania zgody wierzycieli, może stanowić skuteczne narzędzie do restrukturyzacji zadłużenia i powrotu do stabilności finansowej.
Każda sytuacja jest inna, dlatego kluczowe jest dopasowanie rozwiązania do indywidualnych możliwości i oczekiwań wierzycieli. Jeśli zastanawiasz się, czy układ konsumencki jest dla Ciebie odpowiednią opcją, warto skonsultować się ze specjalistami, którzy pomogą przeanalizować sytuację i wybrać najlepszą drogę do odzyskania kontroli nad finansami.
Polish 
English 
Ukrainian