Najważniejsze informacje o zobowiązaniach i zaległościach podatkowych – czym są? jak je sprawdzić? co można z nimi zrobić?

Beniamin Franklin w liście do Jean-Baptiste Leroy’a z 1789 napisał słynne zdanie „Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”, które do dziś nie traci na aktualności, a nieuchronność podatków staje się bolączką wielu osób. Z danych resortu finansów wynika, że zaległości podatkowe Polaków w 2023r. przekroczyły 115 mld zł, z czego aż 81 % stanowią zaległości z tytułu podatku od towarów i usług VAT, zatem dotyczą w największym udziale przedsiębiorców.

W niniejszym artykule przybliżamy najważniejsze kwestie dotyczące tego zagadnienia, w tym przede wszystkim odpowiadamy na pytanie czym jest zobowiązanie, a czym zaległość podatkowa, jak można je sprawdzić i jak można sobie z nim poradzić.

Spis treści:

1. Co to jest zobowiązanie podatkowe?

Zadłużenie wobec Urzędu Skarbowego to sytuacja, w której podatnik ma niezapłacone zobowiązania podatkowe wobec administracji skarbowej. Ordynacja podatkowa definiuje zobowiązanie podatkowe jako wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia podatku na rzecz szeroko rozumianego państwa w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa. Innymi słowy tworzy ono dla podatników obowiązek zapłaty określonego podatku, a dla organu podatkowego uprawnienie żądania takiej zapłaty. Może obejmować różne rodzaje podatków, takie jak podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), czy osób prawnych (CIT), podatek od towarów i usług (VAT), akcyza, podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) oraz inne opłaty związane z działalnością gospodarczą lub osobistą.

2. Kiedy powstaje zobowiązanie podatkowe?

Zgodnie z Ordynacją podatkową datą powstania zobowiązania podatkowego jest zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania albo doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania. Upraszczając z jego powstaniem mamy z nim do czynienia w momencie, kiedy następuje konkretyzacja powinności zapłaty podatku przez podatnika, co do wysokości, terminu i miejsca czy to na podstawie regulacji wynikających z poszczególnych ustaw podatkowych i aktów wykonawczych do nich, czy też na podstawie wspomnianej decyzji. O ile zobowiązanie podatkowe wynikające z decyzji budzi mniej wątpliwości (znajdziemy w niej, co do zasady informacje dotyczące kwoty, terminu płatności czy organu odpowiedzialnego za pobór), o tyle moment jego powstania z mocy prawa może jawić się mniej oczywistym. W tym zakresie z pomocą przychodzi podział na świadczenia incydentalne, gdzie zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą dokonania czynności (np. podatek od czynności cywilnoprawnych) oraz świadczenia okresowe, gdzie kwota podatku konkretyzuje się z upływem określonego okresu, np. miesiąca czy roku (podatek VAT, podatki dochodowe, podatek od nieruchomości).

3. Kiedy zobowiązanie staje się zaległością podatkową?

Zaległość podatkowa to podatek niezapłacony w terminie, ale także nieuregulowana zaliczka na podatek czy rata podatku. Zaległość podatkowa jest zatem wynikiem samego faktu niezapłacenia podatku, bez względu na inne okoliczności i powstaje od dnia następnego po dniu, w którym upłynął termin płatności.

4. Jak sprawdzić zaległości podatkowe?

Informacje o zaległości podatkowej można uzyskać bezpośrednio od organu podatkowego właściwego ze względu na ich właściwość rzeczową (rodzaj sprawy) i/lub właściwość miejscową (wg miejsca położenia, zamieszkania siedziby podatnika). W przypadku Urzędu Skarbowego generalną zasadą jest, iż podatnik przynależy do urzędu właściwego ze względu na miejsce siedziby bądź zamieszkania. W Internecie dostępne są wyszukiwarki i wykazy ułatwiające określenie właściwości organów.

W celu weryfikacji zaległości podatkowych należy złożyć wniosek do Urzędu Skarbowego wskazując o udzielenie jakich informacji wnosimy. Z uwagi na to, że ordynacja podatkowa reguluje szczegółowo kwestie zaświadczeń wydawanych przez organ w treści wniosku należy doprecyzować jakie informacje chcemy uzyskać, w szczególności czy oczekujemy zaświadczenia stwierdzającego stan zaległości, zaświadczenia o niezaleganiu w płatności podatkach, czy też potrzebne jest inne zaświadczenie o żądanej treści.

5. Jakie mogą być następstwa zalegania ze spłatą zobowiązania podatkowego?

Zaleganie ze spłatą zobowiązania podatkowego niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji począwszy od ograniczenia możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, np. na skutek braku możliwości pozyskania zaświadczenia o niezaleganiu i utraty kontraktów, po rosnący wymiar zadłużenia na skutek wysokich odsetek podatkowych, aż po całkowite zablokowanie możliwości jej prowadzenia za sprawą szybszej procedury egzekucji w postępowaniu administracyjnym.

6. Co można zrobić z powstałą zaległością podatkową?

Istnieje wiele działań jakie można podjąć w związku z zaległością podatkową celem zabezpieczenia się przed negatywnymi konsekwencjami ze strony organów podatkowych. Kroki które warto rozważyć to:
-złożenie wniosku o odroczenie zapłaty zaległości podatkowej;
-złożenie wniosku o rozłożenie na raty zaległości podatkowej;
-złożenie wniosku o umorzenie w całości lub w części zaległości podatkowej, czy odsetek za zwłokę.
Organ podatkowy podejmuje decyzję kierując się ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, który w treści wniosku warto należycie uzasadnić.

Może zdarzyć się również, iż na skutek czynności weryfikacyjnych ujawnione zostanie, iż zaległość powstała na skutek błędu wówczas należy błąd skorygować, np. wskakując w wartości poprawne w ramach korekty deklaracji podatkowej.

W przypadkach, kiedy zobowiązania podatkowe są niewspółmierne do możliwości spłaty lub podatnik posiada wiele różnych zobowiązań, nie tylko podatkowych wynikających z różnych tytułów warto rozważyć działanie kompleksowe, np. poprzez wdrożenie postępowania o zatwierdzenie układu, które umożliwia zawarcie całościowego porozumienia dopasowanego do sytuacji podatnika oraz zabezpieczenie majątku w okresie postępowania przed ewentualnymi działaniami egzekucyjnymi ze strony niektórych wierzycieli.

7. Czy zobowiązanie podatkowe może zostać umorzone?

Zobowiązanie podatkowe może zostać w części lub całości umorzone przez organ podatkowy lub w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Przesłanki umorzenia wynikające z ordynacji podatkowej są dość restrykcyjne bowiem może nastąpić w przypadku, gdy:

• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;
• kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
• kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym lub umorzonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym albo sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości;
• podatnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji;

W każdym przypadku organ podatkowy może umorzyć zaległość podatkową, jeżeli umorzenie nie będzie stanowiło pomocy publicznej lub będzie stanowiło pomoc de minimis w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis.

8. Korzyści umorzenia zobowiązania w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Umorzenie zobowiązania podatkowego możliwe jest także w ramach jednego z czterech postępowań restrukturyzacyjnych, które stwarzają zdecydowanie szersze możliwości.
Po pierwsze postępowanie restrukturyzacyjne stwarza możliwość zawarcia układu o charakterze kompleksowym obejmującym swym zakresem szersze grono wierzycieli i umożliwiającym dostosowanie łącznych spłat do poziomu możliwego do obsługi w określonej sytuacji przedsiębiorcy.
Po drugie w ramach propozycji układowych dopuszczalnej jest umorzenie części zaległości podatkowej oraz odsetek podatkowych naliczonych od tej wierzytelności. Przychylić należy się w tej kwestii do stanowiska, iż w postępowaniu restrukturyzacyjnym ważny interes podatnika przejawia się już w samej realizacji celu ustawowego postępowania jakim jest uniknięcie upadłości.
Po trzecie decyzja o umorzeniu zawsze poprzedzona jest przez organ podatkowy weryfikacją kwestii wystąpienia pomocy publicznej i jej dopuszczalności. W toku postępowania restrukturyzacyjnego sporządzany jest dokument zwany testem prywatnego wierzyciela, w którym dokonywana jest ocena czy wsparcie udzielone przez organ podatkowy stanowiło będzie pomoc publiczną, czy też nie, co sprawia, iż analiza tej przesłanki nie jest już potrzebna. Ponadto również organ podatkowy uzyskuje obiektywną analizę organu restrukturyzacyjnego, co do możliwości zaspokojenia w hipotetycznym scenariuszu negatywnym, bowiem elementem obligatoryjnym dokumentu jest porównanie stopnia zaspokojenia w ramach układu proponowanego w postępowaniu restrukturyzacyjnym oraz stopnia zaspokojenia w przypadku postępowania upadłościowego. Wyniki analizy stanowią istotne źródło wiedzy umożliwiające podjęcie decyzji w zakresie akceptacji propozycji podatnika.
Nie można tracić z pola widzenia również faktu, iż przepisy prawa restrukturyzacyjnego dopuszczają zawarcie układu w przypadku uzyskania określonej większości głosów oraz kwoty wierzytelności nawet przy braku zgody niektórych wierzycieli. Innymi słowy przy założeniu uzyskania wymaganej większości liczbowej i wartościowej głosów pozostałych wierzycieli możliwa jest restrukturyzacja zadłużenia podatkowego nawet przy negatywnym stanowisku organu. Po zatwierdzeniu przez Sąd zawarty w postępowaniu restrukturyzacyjnym układ z mocy prawa modyfikuje wysokość zobowiązań i terminy ich spłaty.